در حال حاضر، مهارت های پژوهشی تنها به دوران تحصیل محدود نمی‌شود و بسیاری از رهبران و مدیران سازمان‌ها به وجود این مهارت‌ها در کارکنان خود اهمیت می‌دهند. این‌گونه مهارت‌ها به‌خصوص برای موقعیت‌های تحقیق‌محور مانند آنالیز و مدیریت داده‌ها مطرح می‌شود. پس بهبود مهارت‌های پژوهشی می‌تواند یکی از ضروری‌ترین برنامه‌ها برای کارکنان سازمان‌ها باشد. در این مقاله به بررسی مهارت های پژوهشی می‌پردازیم و مراحل نگارش مقاله پژوهشی را به‌صورت گام‌به‌گام بیان می‌کنیم. پس اگر به نگارش مقاله علاقه‌مندید و قصد دارید از خود یک پژوهشگر ماهر بسازید، با ما همراه باشید.
یک پژوهشگر باید چه خصوصیات و ویژگی‌هایی داشته باشد؟
تقریبا تمام افراد در طول دوران تحصیل خود در مدرسه و دانشگاه و حتی به‌واسطه شغل خود تعدادی کار تحقیقاتی انجام داده‌اند. اما با نوشتن چند مقاله یا انجام چند تحقیق نمی‌توان کسی را پژوهشگر نامید. یک پژوهشگر خوب باید ویژگی‌های به‌خصوصی داشته باشد که بعضی از آن‌ها ذاتی و بعضی اکتسابی هستند. ویژگی‌های موردنیاز برای یک پژوهشگر خوب را می‌توان در قالب موارد زیر بیان کرد:
- ذهن تحلیلی
به‌عنوان یک پژوهشگر شما باید به‌طور مداوم عوامل مختلف را تجزیه‌وتحلیل کنید، بتوانید بهترین سوالات را بیابید و به آن‌ها پاسخ دهید. شما باید بتوانید یک قدم به عقب برگردید و وضعیت را با دید بازتری تحلیل کنید. مشاهده یک تصویر بزرگ با تمام جزئیات کار آسانی نیست و تنها از عهده یک محقق خوب برمی‌آید.
- توانایی حفظ آرامش
وجود مهلت‌های زمانی فشرده یا ایجاد مشکل در مجموعه‌ای از داده‌ها می‌تواند استرس‌های زیادی به فرد وارد کند. در این مواقع شما باید بتوانید تمرکز خود را حفظ کرده و منطقی فکر کنید.
- هوش
انجام پژوهش بیشتر از هر چیز دیگری به تحلیل و تفکر انتقادی نیاز دارد. پس پژوهشگر باید از میزان هوش کافی برای انجام تحقیق برخوردار باشد.
- کنجکاوی
شما ممکن است هوش کافی برای دیدن مسائل و تجزیه‌وتحلیل آن‌ها را داشته باشید، اما اگر به اندازه کافی کنجکاو نباشید، برای کشف بینش بهتر اشتیاق کافی نخواهید داشت.
- تفکر سریع
همه‌چیز همیشه طبق برنامه پیش نمی‌رود و هر لحظه ممکن است اتفاقی بیفتد که نیازمند تفکر و تصمیم‌گیری سریع باشد. در این شرایط باید بدون از دست دادن وقت، بهترین کار را انجام دهید.
- تعهد
پژوهشگر بودن کار سختی است. گاهی اوقات ممکن است لازم باشد تا برای رسیدن به مهلت‌های زمانی تعیین‌شده، ساعت‌های طولانی به کار بپردازید.
- مهارت‌های ارتباطی نوشتاری و شفاهی عالی
نتیجه انجام تحقیقات باید در قالب یک متن نوشتاری یا حتی گزارش شفاهی به دیگران ارائه شود. مهارت‌های ارتباطی نوشتاری و شفاهی پژوهشگر باید آنقدر خوب باشد که دیگران بتوانند یافته‌های تحقیق را به‌خوبی بفهمند و معنای آن را درک کنند.
انواع مهارت های پژوهشی چیست؟
مهارت های پژوهشی به توانایی ما در یافتن پاسخی برای یک سوال یا راه‌حلی برای یک مشکل اشاره دارد. مهارت های پژوهشی شامل توانایی جمع‌آوری اطلاعات در مورد یک موضوع خاص، بررسی آن‌ها، تجزیه‌وتحلیل و تفسیر اطلاعات به‌نحوی است که ما را به راه‌حلی برساند. داشتن مهارت های پژوهشی نه‌تنها برای دانشجویان و محققان، بلکه برای بیشتر صنایع و موقعیت‌های مختلف ضروری است. انواع مهارت های پژوهشی عبارت‌اند از:
- جستجوی اطلاعات
همه تحقیقات شامل جستجوی اطلاعات معتبری هستند که می‌توانید با تجزیه‌وتحلیل و استفاده از آن‌ها به پاسخ یا راه‌حلی برسید. این اطلاعات به شما در تکمیل پروژه‌ها و افزودن ارزش به سازمانتان کمک می‌کند.
- توجه به جزئیات
داشتن توجه زیاد به جزئیات اغلب یک مهارت اساسی در تمام جنبه‌های زندگی شخصی و شغلی است. درک و فهم کوچک‌ترین جزئیاتی که سایر افراد از آن‌ها غافل می‌مانند، وجه تمایز یک پژوهشگر خوب با دیگران است. چون در بسیاری از مواقع پاسخ بسیاری از سوالات و راه‌حل مشکلات در همین جزئیات کوچک نهفته است.
- یادداشت‌برداری
از دیگر مهارت های پژوهشی، یادداشت‌برداری است. داشتن این مهارت به شما کمک می‌کند مهم‌ترین اطلاعات ارائه‌شده را جمع‌آوری کرده و آن‌ها را به‌صورت مکتوب خلاصه کنید تا در مواقع لازم بتوانید به آن‌ها ارجاع دهید. همچنین در طول جلسات و مصاحبه‌ها باید بتوانید یادداشت‌های موثری بردارید.
- مدیریت زمان
مهارت‌های مدیریت زمان به توانایی تفکیک پروژه‌ها به بخش‌های قابل‌مدیریت، برنامه‌ریزی مهلت‌محور و تکمیل هر بخش از برنامه در مهلت مقرر اشاره دارد. تعیین اهداف، برنامه‌ریزی، سازمان‌دهی، تفویض و اولویت‌بندی وظایف از دیگر مهارت‌های مدیریت زمان است. داشتن مدیریت زمان عالی می‌تواند به شما در انجام وظایف در مهلت مقرر، دست‌یابی به اهداف و پیشرفت حرفه‌ای کار کمک کند.
- مهارت‌های حل مسئله
مهارت حل مسئله همان توانایی مدیریت شرایط سخت و غلبه بر چالش‌های پیچیده محیطی است. این دست از مهارت‌ها شامل توانایی تقسیم یک مشکل به بخش‌های مختلف، تفکر انتقادی در مورد هر بخش و تجزیه‌وتحلیل اطلاعات می‌شود. در نهایت شما باید بتوانید با استفاده از این اطلاعات یک راه‌حل موثر کشف کنید.
- مهارت‌های ارتباطی
مهارت‌های ارتباطی به توانایی درک اطلاعاتی که دریافت می‌کنید و توانایی انتقال اطلاعات به شیوه‌ای که برای دیگران قابل‌درک باشد، اشاره دارد. گوش دادن فعال، مشاهده و صحبت کردن از جمله مهارت‌های ارتباطی است. ارتباطات قوی از مهم‌ترین مهارت های پژوهشی به حساب می‌روند که برای ارائه نتایج ضرورت دارند.
۱۰ نکته برای بهبود مهارت های پژوهشی
مهارت های پژوهشی مانند بیشتر مهارت‌ها اکتسابی هستند و حتی می‌توانید از راه‌های مختلف، آن‌ها را در خود تقویت کنید. برای بهبود مهارت های پژوهشی بهتر است به نکات زیر توجه کنید
۱. یک جدول زمانی ایجاد کنید
اگر می‌خواهید یک مقاله پژوهشی باکیفیت را در زمان معین بنویسید، باید یک جدول زمانی دقیق برای خود بسازید. پس کار خود را به قسمت‌های مجزا تقسیم کرده و برای هر یک از آن‌ها زمان مشخصی اختصاص دهید. می‌توانید از بازه‌های زمانی برای این کار استفاده کنید؛ مثلا اختصاص یک هفته به کار روی قسمت اول، ۲۰ روز برای قسمت دوم و…
۲. موضوع خود را به‌صورت واضح، مشخص کنید
هر مقاله پژوهشی باید بتواند به یک سوال خاص پاسخ دهد یا یک مسئله را حل کند. تعیین موضوع به شما در رسیدن به هدف کمک می‌کند. پس باید موضوع پژوهش خود را در ابتدای کار به‌صورت واضح و شفاف مشخص کنید. این نکته به شما کمک می‌کند تا از جمع‌آوری و تحلیل اطلاعات غیرمرتبط خودداری کرده و تنها اطلاعات مهم و ضروری را به دست آورید. غیرشفاف بودن موضوع و جمع‌آوری اطلاعات غیرضروری می‌تواند شما را گمراه و آشفته کند.
۳. طرح کلی مقاله را ترسیم کنید
پس از مشخص شدن موضوع، مقاله خود را به قسمت‌های مناسب تقسیم کرده و اصطلاحا طرح کلی آن را برای خود ترسیم کنید. این کار به شما کمک می‌کند در فضای اطلاعاتی گم نشوید و نیازهای اطلاعاتی خود را مشخص کنید. داشتن یک ساختار درست باعث می‌شود از اطلاعات و داده‌هایی که ارزش زیادی برای توسعه موضوع و تایید دیدگاهتان دارند، غافل نشوید.
همچنین با تقسیم کار خود به بخش‌های مختلف به‌راحتی متوجه می‌شوید که چه اطلاعاتی را لازم دارید و باید آن‌ها را کسب کنید. در این صورت می‌توانید زمان خود را صرف ویرایش مقاله کرده و نگرانی‌های نزدیک شدن به پایان مهلت کار را از بین ببرید.
۴. سری به وب‌سایت‌های معتبر بزنید
بارها پیش آمده است که برای کسب اطلاعات در مورد یک موضوع، به صفحات ویکی‌پدیا مراجعه کرده‌ایم. استفاده از ویکی‌پدیا در مقاله‌های پژوهشی هیچ مانعی ندارد، اما نباید به‌عنوان منبع اصلی موردتوجه قرار گیرد. ویکی‌پدیا یک سایت عالی برای داشتن دید کلی از موضوع است. اما اگر اطلاعاتی در آن پیدا کردید، باید سعی کنید منبع اصلی آن را هم بیابید. چون ویکی‌پدیا نمی‌تواند یک منبع معتبر باشد و تنها باید به‌عنوان فهرست یا راهنمای مرجع استفاده شود.
۵. با یک کتابدار مشورت کنید
هرچند عصر حاضر را عصر فناوری‌های جدید و اینترنت می‌نامند، اما در این زمان از اهمیت کتابخانه‌ها نباید غافل شد. برای بهبود مهارت های پژوهشی خود مدتی را در کتابخانه بگذرانید، منابع مختلف را بررسی کنید و حتی با یک کتابدار دوست شوید. مهارت‌های ارتباطی در اینجا به کمک شما می‌آیند. با کمک کتابدار می‌توانید منابع بیشتری را در سریع‌ترین زمان و با کمترین تلاش ممکن، تهیه کنید. چون تمام اطلاعات را نمی‌توان تنها در اینترنت پیدا کرد.
۶. پرس‌وجو کنید
علاوه بر کتابدار، افراد زیاد دیگری وجود دارند که می‌توانند با کمال میل به شما کمک کنند. بیشتر اساتید همواره منتظر دانشجویان جویای علمی هستند که به آن‌ها مشاوره دهند. به قول معروف «پرسیدن عیب نیست» و کنجکاوی ویژگی اصلی یک پژوهشگر ماهر و موفق است. همکاران، هم‌کلاسی‌ها و دوستان از دیگر افرادی هستند که می‌توانند اطلاعات خود را با شما به اشتراک بگذارند. پس از این موقعیت‌ها برای بهبود مهارت های پژوهشی خود استفاده کنید.
۷. از فناوری‌های جدید بهره ببرید
دانشمندان و محققان مطرح برای راحت‌تر کردن روند تحقیق، از ابزارهای مدرن استفاده می‌کنند. بسیاری از وب‌سایت‌ها، کاتالوگ‌های منظمی از ادبیات خاص را در اختیار شما قرار می‌دهند. یکی از محبوب‌ترین ابزارها در بین محققان، زوترو (Zotero) است. این ابزار به شما کمک می‌کند تا اطلاعات را در کتابخانه شخصی خود جمع‌آوری، سازمان‌دهی و نگهداری کنید.
مندلی (Mendeley) از دیگر ابزارهای مفید است که علاوه بر ارائه ابزارهای جستجو و وارد کردن مقالات واقعی به کامپیوتر، به شما امکان می‌دهد تا آخرین مطالعات را از روی تلفن همراه خود بخوانید و با سایر پژوهشگران در ارتباط باشید. چنین ابزارهایی تا حد زیادی به بهبود مهارت های پژوهشی شما کمک می‌کنند.
۸. هرچیزی را که به ذهنتان رسید بنویسید
ایده‌ها ناگهان به ذهن می‌رسند. پس حین انجام تحقیقات، همیشه یک دفترچه و خودکار با خود داشته باشید تا افکار خود را سریع یادداشت کنید. هنگام تماشای فیلم، گوش دادن به رادیو و… ممکن است اطلاعات جالبی دریافت کنید که به‌طور غیرمستقیم به موضوع شما مرتبط باشد.
۹. دقیق و مرتب کار کنید
منطقی و دقیق باشید. بعد از یافتن اطلاعات، آن‌ها را با لینک مخصوصشان یادداشت کنید تا منابع و اطلاعاتشان با هم اشتباه گرفته نشوند. هنگام نوشتن نقل‌قول‌ها، از درست بودن منابع مطمئن شوید. رعایت تمام این نکات برای صرفه‌جویی در زمان و افزایش کارایی بسیار اهمیت دارند. همچنین این دقت عمل به خواننده مقاله نشان می‌دهد که این مقاله تا چه حد بر اساس منطق و اصولی نوشته شده است.
۱۰. از داده‌های معتبر استفاده کنید
برای نگارش مقاله پژوهشی ابتدا به سراغ منابع، آثار و کتاب‌های جدید بروید. عمر منابع و داده‌هایی که استفاده می‌کنید معمولا نباید بیشتر از ۱۰ سال باشند. البته برای مطالعات پایه‌ای می‌توانید تا حدودی از مطالعات قدیمی‌تر هم استفاده کنید.
آموزش مراحل نگارش مقاله پژوهشی
نوشتن یک مقاله پژوهشی برای اولین بار می‌تواند کاری دشوار و استرس‌زا باشد. اما اگر مراحل نگارش مقاله پژوهشی را بدانید و طبق اصول آن جلو بروید، می‌توانید تا حد زیادی اضطراب و سردرگمی خود را کم کنید. مراحل نگارش مقاله پژوهشی به ترتیب زیر است:
گام اول: هدف خود را کامل بشناسید
مشخص کردن هدف مقاله شاید امری بدیهی و واضح باشد، اما خیلی مهم است که شما قبل از نگارش مقاله بدانید که استاد، مدیر یا سایر افرادی که می‌خواهند از این مقاله استفاده کنند، دقیقا چه می‌خواهند؟ دستورالعمل‌ها و اطلاعاتی را که در اختیارتان قرار گرفته است، با دقت بخوانید و هر آنچه را که برای کارتان مفید است، یادداشت‌برداری کنید. اگر از هدف مقاله خود کاملا آگاه نیستید، از افراد مرتبط سوال بپرسید و از آن‌ها بخواهید تا شما را در مسیر درست قرار دهند.
گام دوم: موضوعی را انتخاب کنید
زمانی که متوجه شدید که در مقاله خود دقیقا باید از چه چیزی صحبت کنید، وقت آن است که به انتخاب موضوع بپردازید. نوشتن در مورد چیزی که به آن علاقه دارید، قطعا مفید خواهد بود. در بسیاری از موارد، یک موضوع بحث‌برانگیز می‌تواند ایده جالبی باشد. در حالت کلی، موضوع شما باید با وظایفتان مرتبط باشد، اما حتما لازم نیست که آن را دوست داشته باشید.
گام سوم: تحقیق کنید
سومین گام از مراحل نگارش مقاله پژوهشی بسیار انعطاف‌پذیر است. روش‌های مختلفی برای انجام تحقیق وجود دارد. برای انجام تحقیق به هر روشی باید تمرکز کافی داشته باشید و به‌سرعت جلو بروید. مرور کلی، پیدا کردن منابع معتبر و قابل اعتماد و همچنین نادیده نگرفتن اطلاعات از جمله نکات مهم هنگام تحقیق است.
اول از همه باید بدانید که لازم نیست تمام مطالبی را که درباره موضوع شما نوشته شده، به‌طور کامل بخوانید. با خیال راحت به سراغ اصل مطلب بروید و سعی کنید نکات اصلی مقاله را بدون خواندن کلمه به کلمه آن دریابید.
در مرحله دوم از این گام، باید منابع قابل‌اعتماد پیدا کنید. سایت ویکی‌پدیا می‌تواند مرجع خوبی برای یافتن منابع معتبر، کلمات کلیدی و آشنایی کلی با موضوع باشد. اما برای استفاده از اطلاعات در مقاله خود باید منابع قابل‌اعتمادتری پیدا کنید.
بعد از گرفتن اطلاعات کلی و آشنایی با موضوع باید در آن عمیق‌تر شوید و به درک بیشتری برسید. پس مقالاتی را پیدا کنید که اطلاعات موردنظر شما را بیان کرده باشند. برای این کار تنها استفاده از یک منبع نمی‌تواند کارساز باشد. بلکه باید موضوع خود را از تمام جنبه‌ها بررسی کرده و به مطالعه دیدگاه‌های مختلف بپردازید.
گام چهارم: تحقیقات خود را سازمان‌دهی کنید
با اطلاعاتی که در گام قبل به دست آورده‌اید چه باید بکنید؟ در این مرحله باید آن‌ها را سازمان‌دهی کنید. برای سازمان‌دهی تحقیقات می‌توانید بر اساس ترجیحاتی که دارید، روش مناسب خود را انتخاب کنید. کتابشناسی (فهرستی از کتاب‌ها، مقالات و سایر منابع) در این مرحله می‌تواند مفید باشد. حتی می‌توانید یک کتابخانه دیجیتالی ایجاد کنید تا لینک هر منبع را هم در آن قرار دهید. چگونگی سازمان‌دهی تحقیقات کاملا به خود شما بستگی دارد.
گام پنجم: شروع به نوشتن تز کنید
بعد از انجام تحقیقات و سازمان‌دهی آن‌ها، باید نظر، استدلال یا ادعای خود را بیان کنید. حتی اگر مخالف یا موافق نظریه‌ای نیستید، در هر صورت به نوشتن تز نیاز دارید. تز عبارت کوتاهی است که شما به‌عنوان پژوهشگر یا نویسنده قصد ارائه توضیحاتی درباره آن را دارید. برای اینکه نوشتن تز خود را شروع کنید، تنها کافی است به این سوال پاسخ دهید که مقاله شما در مورد چیست؟
پاسخ به این سوال نباید یک جمله درباره خودتان باشد؛ بلکه شما باید یک جمله قطعی و خبری را در تز خود بیان کنید و از اظهار نظر قاطعانه نترسید. نکته مهم دیگر در این مرحله این است که تز شما باید قابل‌بحث باشد. یعنی دیگران بتوانند با آن مخالفت کنند. پس اگر می‌خواهید بدانید یک تز قوی و خاص نوشته‌اید، ببینید آیا کسی می‌تواند با تز شما مخالفت کند و بحث راه بیندازد یا خیر؟
گام ششم: طرح تحقیق خود را ایجاد کنید
ایجاد طرح تحقیق هم مانند کتابشناسی انواع مختلفی دارد. طرح تحقیق درباره ساختار مقاله است و فرمول خاصی ندارد. اما پیروی از الگوها و راهنماها می‌تواند مفید باشد. معمولا تمام مقالات دارای دو بخش مقدمه و نتیجه‌گیری هستند. اما آنچه در بدنه اصلی مقاله گفته می‌شود، با توجه به محتویات مقاله شما می‌تواند متفاوت باشد. مقالات علمی معمولا شامل بخش‌های زیر هستند:
- عنوان
- چکیده
- مقدمه
- متن پژوهش
- روش تحقیق
- تجزیه‌وتحلیل
- نتیجه‌گیری
- منابع
گام هفتم: بنویسید
در این گام از مراحل نگارش مقاله پژوهشی، زمان آن رسیده است که مقاله خود را بنویسید. شاید احساس کنید باید زودتر شروع به نوشتن مقاله می‌کردید، اما مطمئن باشید که کارهایی که تا این مرحله انجام داده‌اید، دقیقا به اندازه نوشتن مقاله اهمیت داشته‌اند. چون آن‌ها به شما کمک می‌کنند تا یک مقاله قوی، واضح و جالب بنویسید.
در این مرحله به‌هیچ‌عنوان نگران انتخاب کلمات مناسب یا استفاده از دستور زبان نباشید. فعلا فقط بنویسید و ویرایش مقاله را به مرحله بعدی موکول کنید. کپی کردن ایده‌ها و استفاده از نقل‌قول‌ها برای نوشتن مقاله کار آسانی است. اما این کار سرقت علمی به حساب می‌آید و باید ایده‌های شما مخصوص به خودتان باشد. سرقت علمی همان استفاده از کلمات و ایده‌های دیگران به هر نحوی است. یعنی اگر شما گفته‌های یک شخص را به‌صورت نقل به مضمون، ترجمه، خلاصه کردن یا هر شکل دیگری استفاده کنید، مرتکب سرقت علمی شده‌اید. پس در صورت استفاده از ایده دیگران حتما باید منبع و نام نویسنده را به‌طور کامل ذکر کنید.
گام هشتم: محتوایتان را ویرایش کنید
شما کارهای زیادی انجام داده‌اید تا بتوانید به این نقطه برسید. بعد از کمی استراحت باید به ویرایش متن مقاله بپردازید. در این مرحله در مورد ساختار، سازمان‌دهی، انتخاب کلمات و طول عبارات خود فکر کنید. آیا ساختار مقاله منطقی است؟ آیا می‌توانید منظور خود را واضح‌تر یا قابل‌فهم‌تر بیان کنید؟ آیا مقاله تمام جنبه‌های موردنیاز را پوشش داده است؟ با پاسخ به این سوالات و چندین سوال دیگر می‌توانید متن مقاله را تا رسیدن به هدف نهایی، بهبود دهید. حتی می‌توانید مقاله را در صورت نیاز، کوتاه‌تر یا بلندتر کنید.
بعد از ویرایش، دوباره مقاله را مرور کنید تا از خوب بودن آن مطمئن شوید. در این مرحله می‌توانید از دوست، همکار یا استاد خود کمک بگیرید و نظر او را درباره محتوا بپرسید.
گام نهم: مقاله را از نظر دستور زبانی ویرایش کنید
ویرایش از دیگر گام‌های مهم برای نوشتن مقاله است. برای این کار ابزارها و منابع زیادی وجود دارد که می‌تواند کار شما را راحت‌تر کند. این گام هم مانند ویرایش محتوا می‌تواند چندین مرحله طول بکشد. پس با تمرکز کافی به سراغ ویرایش مقاله بروید.
گام دهم: مقاله را دوباره مرور کرده و سپس آن را ارسال کنید
پس از انجام تمام مراحل نگارش مقاله پژوهشی کمی به خود استراحت دهید و سپس با آمادگی و تمرکز کامل برای آخرین بار مقاله را مرور کنید. آن را برای دوستان و اساتید خود بفرستید و از آن‌ها بخواهید تا موارد موردنیاز را به شما یادآوری کنند. در نهایت می‌توانید مقاله خود را ارسال کنید.
کلام آخر
مهارت های پژوهشی نه‌تنها برای دانشجویان و محققان، بلکه برای بسیاری از کارفرمایان و کارکنان در صنایع مختلف لازم و ضروری است. استفاده از این مهارت‌ها شاید در دفعات ابتدایی نوشتن مقاله دشوار باشد، اما با تمرین و تکرار شاهد بهبود مهارت های پژوهشی خود خواهید بود. با طی کردن گام به گام مراحل نگارش مقاله پژوهشی، می‌توانید این کار را برای خود آسان‌تر کرده و یک مقاله باکیفیت و عالی بنویسید.
