کارشناسان معتقدند امروزه ایمنی محیط کار در سطح جهانی شامل مجموعه ایمنی فنی، بهداشتی و محیط‌زیستی می‌شود و باید شرایط مساعد ایمن را برای کارکنان به عنوان سرمایه‌های هر مجموعه فراهم کرد اما برخی از شرکت‌ها و کارگاه‌ها به دلیل سهل‌انگاری در این زمینه موفق عمل نمی‌کنند.
به گزارش اچ.آر مدیا، روز گذشته با خبر ناگواری برای خانواده منابع انسانی آغاز شد؛ درگذشت رضا فیض‌آزاد یکی از کارکنان شرکت اسنپ بر اثر نقص فنی در آسانسور خبری بود که در شبکه‌های اجتماعی و از سوی همکارانش مطرح شد. اما نکته قابل تأمل در این میان، نقص فنی این آسانسور طی سالیان گذشته است که به گفته برخی از کارکنان سابق و فعلی شرکت اسنپ، این مشکل همواره از چهار یا پنج سال گذشته مطرح بوده است. بر اساس نوشته‌های این افراد، مدیران اسنپ در مقابل درخواست تعمیر و تعویض آسانسور کوتاهی کرده و کمبود بودجه را دلیلی برای رفع نکردن مشکل آسانسور مطرح کرده بودند. محمد خلج، مدیرعامل اسنپ، در گفتگویی با سایت دیجیاتو این مساله را رد کرد.
این سانحه باعث شد تا نگاهی به موضوع ایمنی در محیط کار بیندازیم. زمانی که صحبت از ایمنی در محیط کار می‌شود، تصور عموم افراد به سمت کارگاه‌های صنعتی معطوف می‌شود اما حادثه مذکور نشان می‌دهد که وجود تدابیر ایمنی در هر محیطی الزامی است.
بر اساس بررسی‌هایی که سازمان بین‌المللی کار داشته، سالیانه در جوامع مختلف تعداد کثیری از مرگ‌و‌میرها و آسیب‌های جدی به افراد بر اثر حوادث ناشی از کار است؛ به‌طوریکه در سال‌های اخیر به‌عنوان سومین عامل مرگ‌و‌میر در جهان شناخته می‌شد. این وضعیت در کشورهای در حال توسعه مانند ایران شرایط نامناسب‌تری دارد. طبق آمار جهانی 17درصد از حوادث مرگبار مربوط به حوادث ناشی از کار در پروژه‌های احداث و کارگاه‌های عمرانی است؛ در صورتی که براساس آمار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی میزان این حوادث در ایران به 46درصد می‌رسد.
همچنین طبق آمارهای این وزارتخانه در سال 95 روزانه 4 نفر بر اثر حوادث ناشی از کار جان خود را از دست می‌دادند. در سطح جهانی نیز حدود 2 میلیون و 350 هزار نفر در سال بر اثر حوادث و بیماری‌های ناشی از کار فوت می‌کنند و در هر 15 ثانیه یک حادثه ناشی از کار رخ می‌دهد.
موارد بالا نشان‌دهنده اهمیت شناسایی خطرات و حوادث محیط کار و رعایت دستورالعمل‌های ایمنی و بهداشت در این فضا با هدف حفظ سلامت کارکنان است.
در این خصوص با ابوالفضل زمانی مدیر منابع انسانی به گفت‌و‌گو نشستیم. او با تأکید بر اینکه توجه اصلی یک کسبوکار باید به انسان‌هایش باشد، بیان کرد: در کسب‌و‌کارها جمله‌ای کلیشه‌ای وجود دارد که می‌گویند کارکنان ما اصلی‌ترین سرمایه ما هستند. اصلی‌ترین سرمایه کارکنان جان آن‌هاست. پس جان کارکنان اصلی‌ترین سرمایه یک کسبوکار است. این گزاره اصلی‌مان است. وقتی این را می‌گوییم پس دیگر همه‌چیز شامل جان فرد، بهداشت او و محیط زیستش گفته شده است.
قانون داریم اما نظارت…!
به گفته مسئولان اداره کل بازرسی کار در مجموع بیش از 50 درصد از اتفاقاتی که رخ می‌دهد، به دلیل عدم نظارت است. این در حالی است که طبق ماده 95 قانون کار پیمانکاران و کارفرمایان مسئول فراهم کردن شرایط ایمن محیط کار هستند و اگر این امر صورت نگیرد، مجازات قانونی دارد.
در مورد اهمیت قانون به موضوع ایمنی کار، از حسن محمدپور کارشناس ایمنی و بهداشت محیط کار (HSE) سوال کردیم. او با اشاره به اینکه فصل 4 قانون کار مربوط به ایمنی و بهداشت در کارگاه‌ها است، بیان کرد: براساس قانون کار شرکت‌هایی که بالای 25 نفر پرسنل دارند، باید کمیته‌های حفاظت فنی و بهداشت کار داشته باشند. اعضای این کمیته‌ها هم یک کارشناس ایمنی و یک کارشناس بهداشت است. یعنی هر کارگاه صنعتی یا شرکت اداری که مشمول قانون کار است و بالای 25 نفر نیرو دارد، باید کمیته‌های حفاظت فنی تشکیل دهد و حتماً نیروی HSE شامل کارشناس بهداشت و ایمنی را جذب کنند که جزو شرایط اولیه است.
هزینه‌های غیرمستقیم حوادث 15 تا 20 برابر هزینه‌های مستقیم آن است
محمدپور ادامه داد: کارشناس HSE و بهداشت و ایمنی شناسایی مخاطرات و ارزیابی ریسک می‌کند، نواقص را اعلام می‌کند و به آن نواقص راهکار می‌دهد. به‌طور مثال در مورد آسانسور لازم است که سالیانه تست ایمنی انجام شود و هیچ بهانه‌ای، دلیلی بر نادیده گرفتن آن نمی‌شود؛ زیرا زمانی که حادثه‌ای مانند فوت رخ می‌دهد هم هزینه مستقیم و هم هزینه غیرمستقیم دارد. در بحث هزینه مستقیم غرامت و دیه‌ای پرداخت می‌شود اما هزینه‌های غیرمستقیم هر حادثه 15 تا 20 برابر هزینه مستقیم است و به اعتبار شرکت لطمه می‌زند.
او درباره اینکه چرا با وجود قوانین مشخصی در زمینه ایمنی کار، همچنان شاهد مشکلاتی هستیم، گفت: متولی بحث ایمنی وزارت کار و متولی بهداشت معاونت بهداشت هستند. یکی از معضلات ما این است که قوانین لازم وجود دارد ولی در بحث نظارت‌ها کمی ضعیف عمل می‌شود. یعنی بازرسان وزارت کار باید این شرکت‌ها را ممیزی کنند. در قوانین و ساختار موضوعی به نام بازرسی هدفمند وجود دارد که بر آن اساس اداره کار در هر منطقه باید از این شرکت‌ها بازدید انجام دهد و نواقصشان را گوش‌زد کند و آن‌ها را به جذب نیروی ایمنی و بهداشت ملزم کند.
شرکت‌های خدماتی در بحث ایمنی غافلگیر می‌شوند
اما ابوالفضل زمانی دلیل بروز این حوادث با وجود مشخص بودن قوانین و استانداردها، به فراموشی شرکت‌های خدماتی مربوط می‌داند. او در این باره گفت: مسئله ایمنی دائماً نیاز به یادآوری دارد. ایمنی، مسئله‌ای مقطعی نیست و شدیداً استعداد فراموشی دارد. در شرکت‌های نفت و گاز، پتروشیمی و تولیدی، مواد اشتعال‌زا و کار در ارتفاع وجود دارد. ریسک در این گونه صنایع بالاتر از صنایع خدمت‌محور است. مجموعه اسنپ هم یک شرکت خدماتی است و طبیعتاً ریسک‌های ایمنی در چنین شرکت‌هایی باید پایین باشد.
او ادامه داد: معمولاً در این حوزه شرکت‌های خدماتی بیشتر غافلگیر می‌شوند. از آنجایی که شرکت‌های صنعتی خطر را به خود نزدیک می‌بینند، چکاپ‌های دوره‌ای مستمر دارند اما شرکت‌های خدماتی چون احساس می‌کنند از موضوع خطرات محیطی دور هستند، غافلگیر می‌شوند. به‌طور مثال کسی که محل زندگی‌اش در موقعیتی کوهستانی است، معمولاً در مقابل سرما کمتر غافلگیر می‌شود تا افرادی که محل زندگی‌شان در منطقه معتدل است. وقتی به یکباره در منطقه معتدل برف ببارد، شاید افراد بیشتری به دلیل وجود سرما فوت کنند. از این منظر چون شرکت‌های خدماتی با موضوع ایمنی ارتباط نزدیکی ندارند، معمولاً غافلگیر می‌شوند.
این مدیر منابع انسانی با تأکید بر اینکه به صورت کلی اتفاقات حوزه ایمنی در شرکت‌های خدماتی کمتر است، افزود: برداشت من این است که با توجه به مستمر بودن موضوع HSE، این مقوله همواره باید یادآوری شود و اقدامات مربوط به آن در اولویت باشد اما معمولاً به ورطه فراموشی سپرده می‌شود.
بهبود معنادار وضعیت ایمنی نسبت به گذشته
به گفته کارشناسان حوزه ایمنی محیط کار، وضعیت ایمنی در سطح جهان روزبه‌روز بهبود می‌یابد؛ اما مسئله قابل تأمل اینجاست که ایران در چه سطحی از استاندارد جهانی قرار دارد. ابوالفضل زمانی درباره این مسئله بیان کرد: به نظر من همه حوزه‌های مربوط به انسان از جمله ایمنی، در دنیا و به تبع آن در ایران نسبت به سال‌های پیش به طرز معناداری بهبود پیدا کرده است. وضعیت ایمنی در کارگاه‌های صنعتی طی 10 سال گذشته قابل مقایسه نیستند. رسانه‌ای شدن حادثه اسنپ گواه این نکته است. زیرا 10 سال پیش چنین موضوعی به‌عنوان خبر منتشر نمی‌شد. این به معنای رشد این حوزه است.
محمدپور نیز با تأکید بر اینکه الان نسبت به 10 تا 20 سال گذشته وضعیت خیلی بهتری ایجاد شده است، گفت: 20 سال پیش نمی‌دانستد ایمنی و بهداشت و HSE چیست اما خوشبختانه امروز اهمیت این موضوعات را می‌فهمند. در بسیاری از شرکت‌ها، بدون نظارت و اعمال فشار از بیرون، خودشان نیروی HSE استخدام می‌کنند چون احساس نیاز کرده‌اند. ولی متاسفانه شرکت‌هایی هم هستند که سهل‌انگاری می‌کنند چون نمی‌دانند تبعات آن چیست.
او به مقایسه وضعیت ایران با سایر کشورها پرداخت و گفت: ما در بحث HSE از دنیا خیلی عقب هستیم. حتی در کشورهای آسیایی، شرکت‌های ایمنی و بهداشت یکی از شرکت‌های سطح بالا به لحاظ درآمدی هستند زیرا به آن‌ها اهمیت و بها می‌دهند. با بررسی کشورهای حوزه خلیج فارس نیز می‌بینیم که HSE در آنجا بسیار مطرح است. در ایران نیز در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی HSE به شکل مهمی مطرح است. مثلاً در سطح وزارت نفت، واحد مستقل اداره HSE دارند و در زیرمجموعه‌هایشان که شرکت ملی نفت، پتروشیمی، پخش و پالایش و گاز می‌شود، مجدداً واحد مدیریت HSE دارند. در سطح شرکت‌های فرعی‌شان نیز HSE دارند و بعد شرکت‌های تابعه‌شان که مناطق نفتی هستند، هم HSE دارند.
این کارشناس ایمنی محیط کار افزود: امروزه در شرکت‌های بالای 25 نفر این اتفاق افتاده و در شهرک‌های صنعتی HSE مستقر است و کمیته‌های فنی تشکیل می‌شود. به احتمال 99 درصد مجموعه اسنپ نیز تیم HSE دارند؛ زیرا تعداد پرسنل‌شان بالاست. ولی سهل‌انگاری آن کارفرما یا نیروی HSE است که علی‌رغم وجود مشکل طی چند سال، آسانسور تعمیر یا اصلاح نشده است.
منابع انسانی اصلی‌ترین مطالبه‌گر در حوادث ایمنی است
یکی از چالش‌ها پس از رخداد هر حادثه‌ای یافتن مقصر آن است. در این وضعیت عموماً هر کس خود را مبرا و اشتباهات دیگری را دلیل بر این اتفاق می‌داند. اما در حوادث محیط کار واقعاً چه کسی باید پاسخگو باشد؟ زمانی نقش واحد منابع انسانی را در این زمینه پررنگ می‌داند. او اینطور توضیح داد: از نظر چارت سازمانی ممکن است HSE زیرنظر دپارتمان منابع انسانی (HR) باشد؛ در این وضعیت HR مسئول هم هست. اما وقتی HSE زیرنظر منابع انسانی نیست، HR اصلی‌ترین مطالبه‌گر آن است؛ زیرا خطر انسان را تهدید می‌کند.
علت 80 درصد حوادث اعمال ناایمن و 20 درصدشان شرایط ناایمن است
همچنین محمدپور با ارائه آماری از دلایل بروز حوادث گفت: 80 درصد حادثه‌هایی که امروزه در محیط‌های کاری اتفاق می‌افتد، به خاطر اعمال ناایمن است یعنی به فرد برمی‌گردد که همان سهل‌انگاری کارگر است. این 80 درصد را می‌شود با فرهنگسازی و آموزش اصلاح کرد. 20 درصد حوادث هم به دلیل شرایط ناایمن رخ می‌دهند. یعنی کارفرما باید محیط کارش را ایمن کند. در موضوع مورد بحث امروز، آسانسور شرایط ناایمن است که کارفرما باید آن را اصلاح کند.
ارکان اساسی ایمنی در محیط کار
با وجود اینکه هر محیط کاری خطرات خاص خود را دارد که کارفرمایان باید آن‌ها را شناسایی و در جهت رفع آن‌ها برآیند اما به‌طور کلی می‌توان نکاتی را برای حفظ ایمنی در محیط کار مطرح کرد. به گفته محمدپور ایمنی در محیط کار، چند رکن اساسی دارد که اولین آن‌ها شناسایی است. او اینطور توضیح داد: در هر صنعت، کارگاه و شرکت یا ساختمان اداری رکن اول، شناسایی دقیق مخاطرات است. اگر ساختمانی که آسانسوری سقوط کرده، بررسی شود، شاید در صورت ممیزی 10 خطر دیگر نیز پیدا شود. این 10 خطر می‌تواند در آینده حادثه‌ساز شود.
او با بیان اینکه حادثه همیشه اتفاق نمی‌افتد، ادامه داد: مثلاً یکبار حادثه پلاسکو رخ می‌دهد. در تهران تعداد ساختمان‌هایی مثل پلاسکو بسیار زیاد است. در همین خیابان جمهوری صدها ساختمان مشابه پلاسکو است ولی آن حادثه برای پلاسکو اتفاق افتاد. حادثه در 20 سال اتفاق نمی‌افتد، در 20 ثانیه اتفاق می‌افتد.
این کارشناس HSE با اشاره به رکن دوم ایمنی در محیط کار گفت: بعد از شناسایی مخاطرات، ارزیابی ریسک انجام می‌شود. یعنی مخاطرات بر اساس میزان ریسکشان اولویت‌بندی می‌شوند. ریسک شامل احتمال و شدت آن حادثه است. پس از اولویت‌بندی، برای هر کدام راهکار کنترلی یا اقدام اصلاحی تعریف و مخاطرات اصلاح می‌شود. در این زمینه فرم‌های ایزو، اصلاح و بهبود وجود دارد. این 3 رکن اصلی ایمنی است. از شناسایی مخاطره شروع می‌شود و تا اصلاح خطر پیش می‌رود.
چرخه پیشگیری و بررسی
به‌طور قطع هیچ مجموعه‌ای علاقه‌ای به تجربه حادثه ندارد؛ اما در صورتی که در این شرایط قرار گرفتیم، باید چه کنیم؟ ابوالفضل زمانی پیشگیری و آماده بودن را مهمترین نکته می‌داند. او معتقد است: همانطور که پیش از استخدام یک فرد در مجموعه برای او شرح وظایف تعیین و ابزار کار تهیه می‌شود، باید قبل از حضور فرد در محیط کار، آنجا از نظر ایمنی، بهداشت و محیط زیست تاییدیه بگیرد. امروزه کسب‌و‌کارها در سطح دنیا قبول نمی‌کنند که شرکت‌ها در حوزه HSE خطا داشته باشند. نباید از جان انسان‌ها به سادگی گذشت اما الان سازمان‌ها به بخش محیط زیست هم حساس هستند. پس قبل از استقرار انسانی در محیطی یا فعالیت و کسب‌و‌کاری باید HSE در آنجا ایجاد شود.
این مدیر منابع انسانی افزود: همیشه عرضم به شرکت‌های خدماتی این است که از نظر ایمنی غافلگیر نشوید. شرکت‌های خدماتی حوزه منابع انسانی و کسبوکار را متعالی‌تر از شرکت های تولیدی و صنعتی پیش می‌برند اما در زمینه ایمنی غافلگیر می‌شوند زیرا حواسشان از آن حوزه پرت می‌شود.
محمدپور نیز با انتقاد از پیشگیرانه نبودن اقدامات در ایران گفت: ما پیشگیرانه اقدام نمی‌کنیم. یعنی بگوییم مخاطرات را شناسایی کنیم و اقدامات پیشگیرانه انجام دهیم که آن حادثه اتفاق نیفتد. متاسفانه ما کنشی عمل می‌کنیم، منتظر می‌مانیم حادثه اتفاق بیفتد، شخصی فوت کند یا مجموعه‌ای مثل پلاسکو دچار حریق شود، بعد بفهمیم و بگوییم ایمنی هم وجود دارد. باید به سمت اقدامات پیشگیرانه برویم.
او به اهمیت صرف بودجه مشخصی در بحث ایمنی اشاره کرد و افزود: شرکت‌ها باید به‌صورت عمومی 5 تا 10 درصد از هزینه‌هایشان را صرف HSE کنند. در دنیا این اتفاق می‌افتد ولی در کشور ما اینطور نیست. اما باید به سمت اقدامات پیشگیرانه برویم؛ یعنی مخاطرات محیط‌های کار شناسایی شوند و به سمت حذف مخاطرات برویم. اگر این اقدامات انجام شود، شاهد این حوادث نخواهیم بود.
این کارشناس ایمنی محیط کار مهمترین اقدام پس از بروز حادثه را بررسی آن عنوان کرد و گفت: در بحث ایمنی چند موضوع مطرح است؛ یکی حادثه، یکی شبه‌حادثه. گاهی اوقات حادثه‌هایی پیش می‌آید که منجر به آسیب به انسان نمی‌شود و به خیر می‌گذرد. مثلاً شی‌ای سقوط می‌کند و کنار شما می‌افتد، آن شبه‌حادثه است. همواره تأکید می‌کنیم بعد از هر حادثه کارفرما باید حادثه را بررسی و تحلیل کند. پس از آن مشکلات را نیز اصلاح کند که حداقل این حادثه تکرار نشود. سپس باید مجدداً به پرسنلش آموزش‌های HSE بدهد.
با توجه به مطالب بالا می‌توان نتیجه گرفت که مهمترین اقدام برای حفظ ایمنی در محیط کار اقدامات پیشگیرانه شامل ارزیابی وضعیت ایمنی و رفع مخاطرات و آموزش کارکنان است. اما در صورتی که حادثه‌ای بروز کرد نیز باید همین چرخه را ادامه داد و علت حادثه شناسایی و رفع و در صورت نیاز مجدداً به کارکنان آموزش‌های لازم داده شود.
