در ماه نوامبر ۲۰۲۲ در حالی نهمین نسخه از گزارش جهانی رقابت‌پذیری استعداد منتشر شد که ایران در بین ۱۳۳ کشور با امتیاز 26.48 رتبه ۱۱۲ را کسب کرد و در منطقه مرکزی و غرب آسیا به عنوان کشوری با درآمد متوسط روبه پایین رتبه ششم را بدست آورد. بالاتر از کشور ما کشور نپال قرار دارد که در رتبه ۱۱۱ جای گرفت.
گزارش سالیانه رقابت‌پذیری استعداد از سال ۲۰۱۳ به صورت سالیانه منتشر می‌شود و رتبه ایران همواره در این گزارش‌ها از میانگین جهانی پایین‌تر است و در شاخص‌های گوناگون گزارش امتیازهای جالبی بدست نیاورده است. البته با افزوده شدن کشورها و شهرهای بیشتر به این گزارش، وضعیت ایران کمی بهبود پیدا کرده است اما در مقایسه با کشورهای همسایه مانند ترکیه و کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس رتبه ایران چندان چنگی به دل نمی‌زند و تنها همسایه شرقی‌مان پاکستان است که از نظر شاخص‌های گزارش جهانی رقابت‌پذیری استعداد در رتبه پایین تری از ایران قرار گرفته است.
کشورهای برتر در گزارش رقابت‌پذیری استعداد 2022
در گزارش رقابت‌پذیری استعداد امسال سه کشور سوئیس و سنگاپور و دانمارک رتبه‌های اول تا سوم را کسب کرده اند و به طور کلی کشورهای اروپایی آنطور که در این گزارش دیده می‌شود، برتری محسوسی از نظر جذب، نگهداشت، رشد و بهکارگیری استعدادهایشان دارند و از این نظر رتبه‌های بالایی را کسب کرده‌اند. چین اولین اقتصاد دنیا از نظر گستردگی به عنوان یک کشور با درآمد متوسط در این گزارش رتبه‌ای بهتر از ۳۶ ام به دست نیاورده است. امسال ایالات متحده آمریکا جای خود را به کشور دانمارک داده است و این کشور توانسته است بعد از سوئیس و سنگاپور سومین کشور در زمینه رقابت‌پذیری استعدادهایش در سال ۲۰۲۲ شناخته شود.
در بخشی از بیانیه خبری انستیتو اروپایی کسبوکار موسوم به INSEAD که به مناسبت انتشار گزارش جهانی رقابت‌پذیری استعداد سال جاری میلادی منتشر شده آمده است: «آنچه از گزارش بر می‌آید این است که شکاف بزرگی بین اقتصاد کشورهای ثروتمند و فقیرتر وجود دارد و این شکاف ادامه‌دار است و نشانه‌هایی وجود دارد مبنی بر اینکه این شکاف در سالهای آینده بیشتر خواهد شد.» همچنین در بخش دیگری از این بیانیه می خوانیم: «جنگ اوکراین نابرابری‌های به‌جا مانده از دوران همه‌گیری بیماری کووید ۱۹ را گسترش داده است و دورنمای توانایی جمعی ما در رسیدن به اهداف ۱۷ گانه سند چشم‌انداز توسعه ۲۰۲۰، به دلیل نابرابری استعدادهای جهانی کاهش یافته است.»
درباره INSEAD
موسسه INSEAD دانشگاهی بین‌المللی است که مرکز اصلی آن در شهر فونتانبلو فرانسه است و پردیس‌های آن در کشورهای فرانسه و امارات متحده و سنگاپور تا مقطع دکترا در زمینه رشته‌های مرتبط با کسبوکار و اقتصاد دانشجو تربیت می‌کند. این موسسه دانشگاهی، رقیب سرسخت دانشگاه هاروارد به حساب می‌آید و از سال ۲۰۱۳ با همکاری موسسه خصوصی PORTULANS گزارش جهانی رقابت‌پذیری استعدادها را به صورت سالیانه منتشر می‌کند.
بر اساس گزارش امسال قدرت‌های بزرگ اقتصادی کماکان رهبری استعدادها را بر عهده گرفته‌اند. هر کشوری که در رتبه‌بندی این گزارش رقم کمتری را بگیرد به این معناست که از منافع بهره‌گیری از استعدادها و اقتصادهای دیگر کشورها بهره بیشتری می‌برد و هر کشوری که رتبه پایین‌تری کسب کند نشان می‌دهد که توانایی جذب و استفاده از استعدادها و نخبگان را نداشته است. به طور کلی می‌شود اینگونه نتیجه گرفت که این گزارش به شدت به شرایط حال حاضر دنیای کسبوکار وابسته است و وضعیت کشورها و اقتصادهای آنها را با توجه به برخورد آنها با استعداد و نخبگانشان می‌سنجد. وضعیت نخبه‌ها و استعدادها در هر کشوری هم به شرایط بازار کسبوکار و کارآفرینی آن کشور بستگی زیادی دارد. رتبه‌های بالای این گزارش کشورهایی هستند که استعدادهایشان با سازمان‌ها و استارتاپ‌ها و بنگاه‌های زود بازده روابط بسیار خوبی دارند و کارآفرینی در آنها به خوبی انجام می‌پذیرد.
شهرهای برتر در گزارش رقابت‌پذیری استعداد 2022
از ویژگی‌های گزارش جهانی رقابت‌پذیری استعداد سال ۲۰۲۲ میلادی این است که در کنار کشورها و اقتصادهای آنها وضعیت شهرها را هم با توجه شاخص‌های مد نظر نویسندگان گزارش بررسی کرده است؛ شاخص‌هایی که براساس آنها گزارش نوشته می‌شود گستره وسیعی از مقولات را در بر می‌گیرد که از شرایط کار و نظارت بر آن گرفته تا آموزش و سبک زندگی را در بر می‌گیرد. امسال در گزارش نهایی منتشر شده سه شهر سانفرانسیسکو و بوستون در ایالات متحده آمریکا و زوریخ در سوئیس، سه شهر اصلی و برتر در زمینه رقابت‌پذیری استعداد در جهان معرفی شده اند. شهرهای سیاتل، لوزان، سنگاپور، ژنو، هلسینکی، مونیخ و دوبلین در رده‌های بعدی هستند که این بدین معناست که شهرهای کشورهای ثروتمند، پایتخت‌های جهانی پرورش، حمایت و رشد استعداد به حساب می آیند.
وضعیت آسیا در گزارش رقابت‌پذیری استعداد 2022
مالزی در کنار چهار کشور بلغارستان، چین، گرجستان و کاستاریکا از جمله کشورهایی به حساب می‌آیند که با وجود درآمد پایین‌تر نسبت به کشورهای توسعه یافته و ثروتمند در گزارش رتبه‌های خوبی کسب کرده‌اند و قهرمان استعداد به شمار می‌روند.
این در حالیست که مالزی در گزارش تازه منتشر‌شده در سال جاری میلادی، نسبت به گزارش‌های سالهای قبل رتبه پایین‌تری کسب کرده است. دلیل این امر هم به فراهم نبودن فضای کسبوکار در داخل کشور مالزی این کشور در سال گذشته میلادی برمی‌گردد. مالزی از نظر مهارتی در بخش خصوصی خود شکاف بزرگی را تجربه کرده و فضای کسبوکار آن با افتی چشمگیر مواجه شد. همچنین تمرکز این کشور در سال منتهی به انتشار گزارش، صرف جذب استعدادهای خارجی شده است و برای استعدادهای داخلی محدودیت به وجود آمده است.
طبق داده‌های گزارش، سنگاپور توانسته است پس از سوئیس رتبه دوم در زمینه رقابت‌پذیری استعدادها را کسب کند. سنگاپور نماینده اقتصادی شرق دور و جنوب شرق آسیاست و همواره در این گزارش‌ها رتبه‌های بالایی را کسب کرده است. این دولت‌شهر در بین ۲۵ رتبه برتر این گزارش است و تنها ژاپن با رتبه اقتصاد ۲۴ از آسیا نامش در فهرست ۲۵ کشور برتر دیده می‌شود. سنگاپور که به عنوان رهبر جهانی در زمینه مهارت‌های دانش جهانی شناخته می‌شود، در مهارت‌های سطح بالا و تاثیر استعداد، رتبه اول را کسب کرده است. این کشور در زمینه جذب رشد و مهارت‌های فنی و حرفه‌ای جایگاه برتر را دارد و از نظر آموزش رسمی در سطح جهانی جایگاه اول را دارد. نقطه ضعف بزرگ کشور سنگاپور، ناتوانی این دولت‌شهر در حفظ استعدادهایش است. البته این کشور سعی کرده است با گسترش پوشش بازنشستگی و حمایت اجتماعی این نقطه ضعف را جبران کند.
برنامه‌های توسعه‌ای ایران و گزارش رقابت‌پذیری استعداد 2022
در حالی که کشورمان در حال تنظیم برنامه هفتم توسعه خود است، قرار گرفتن در رتبه‌ای نه‌چندان جالب در گزارش جهانی رقابت‌پذیری استعداد چه پیامی برای تنظیم کنندگان این سند به همراه دارد؟
ناگفته پیداست کشور ما و به تبع آن اقتصادمان به دلیل اینکه طی دو دهه اخیر با تحریم‌های بین‌المللی از جانب سازمان ملل، تحریم‌های یک‌جانبه از سوی کشورهای غربی، خروج ایالات متحده از برجام و سیاست فشار حداکثری مواجه بوده، صدمات جبران‌ناپذیری دیده است. تا پیش از این کشور ما تحت تحریم بود و در کنار آن توانسته بود به صورت موازی برنامه‌های توسعه خود را پیش ببرد اما از میانه دهه ۸۰ شمسی به یکباره دولتی محافظه‌کار بر سر کار آمد و سیاست‌هایی را دنبال کرد که به دنبال اجرای نسخه بومی توسعه بود. ماحصل این رویکرد منجر به انحلال سازمان برنامه و بودجه شد؛ چرا که متصدیان امر بر این اعتقاد بودند که برنامه‌های پنجگانه توسعه که پیش از این اجرا شده، رونویسی از مدل‌های توسعه غربی است و به درد جوامع سنتی و شرقی و درون‌زا نمی‌خورد. با این پیش‌زمینه، برنامه ششم توسعه اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ایران نوشته شد و به اجرا در آمد و اکنون نوبت به تهیه و تدوین برنامه هفتم توسعه رسیده است.
علاوه بر اینها از اواسط دهه ۸۰ شمسی سند چشم انداز توسعه ایران ۱۴۰۰ به عنوان سندی بالادستی به جامعه و کشور معرفی شد و رسیدن به اهداف آن سند، برای تمام سازمان‌های دولتی و حکومتی به عنوان هدف اصلی معرفی شد. هدف این بود که ایران در سال ۱۴۰۱ با ورود به قرن جدید در تمامی شاخص‌های اجتماعی، اقتصادی، رفاهی، فرهنگی، بهداشتی و… در بین کشورهای منطقه خاورمیانه رتبه اول را کسب کند. اما حال با توجه به گزارش جهانی رقابت‌پذیری استعداد مشخص می‌شود که اهداف سند چشم انداز توسعه ایران و برنامه‌های پنج‌ساله ششگانه توسعه ایران ناکام مانده‌اند و به اهداف از پیش تعیین‌شده خود نرسیده‌اند. تارنمای خبری معاونت فرهنگی و علمی ریاست جمهوری در گزارشی که از گزارش جهانی رقابت‌پذیری استعداد سال گذشته منتشر کرده است آورده است که کشورهای ترکیه، اسرائیل، قطر و امارات متحده عربی در گزارش جهانی رقابت‌پذیری استعداد رتبه‌های به مراتب بهتری از ایران کسب کرده‌اند.
مقایسه ایران و امارات متحده عربی در رقابت‌پذیری استعداد
رتبه ایران در نهمین گزارش جهانی رقابت‌پذیری استعداد و مقایسه آن با رتبه همسایه‌مان امارات متحده عربی به خوبی نشان می‌دهد که سیاست‌گذاری‌های دستوری، بدون شناخت، یک‌جانبه و بدون ارتباط با دنیای بیرون چه بر سر توسعه ایران و حمایت از کار و سرمایه انسانی و استعدادهای آن آورده است. دولت امارات متحده عربی برای افزایش رقابت‌پذیری منابع انسانی این کشور و توانمند کردن نیروی کارش برای اشتغال در بخش خصوصی، برنامه‌ای فدرال به نام «نافس» را برای اتباع خود به اجرا در آورده است.
دولت امارات با اجرای برنامه نافس خود را موظف کرده است که دستمزد اتباع این کشور را که در بخش خصوصی مشغول به کار هستند حمایت کند و در صورت بیکاری به آنها شش ماه بیمه بیکاری بدهد تا زمانی که شخص کار پیدا کند. پرداخت مستمری برای فرزند اماراتی‌هایی که در بخش خصوصی فعالیت می‌کنند از جمله دیگر بخش های این طرح حمایتی است. دولت امارات برای آموزش مهارت حرفه‌ای یا افزایش مهارت حرفه‌ای آن دسته از اتباعش که در بخش خصوصی کار می‌کنند هم برنامه‌ای در قالب «طرح نافس» در نظر گرفته است و به آموزش ضمن خدمت افراد مشغول در بخش خصوصی کمک می‌کند و همچنین طی برنامه‌ای پنج ساله، پرداخت بخشی از سهم کارفرمایان در زمینه بازنشستگی فرد را هم متقبل می‌شود. همچنین در طرح نافس پیش‌بینی شده است تا آن دسته از استعدادهای اماراتی که بتوانند در سطح بین‌المللی گواهینامه‌ای حرفه‌ای دریافت کنند، حمایت شوند. همچنین در طرح نافس پلتفرمی در نظر گرفته شده است تا اماراتی‌های جویای کار را به محیط‌های کاری وصل کند و به آنها پیشنهادات کاری را معرفی کند. ارائه کمک‌هزینه آموزشی به افرادی که تمایل داشته باشند در بخش بهداشت و درمان امارات مشغول به کار شوند یا ارائه برنامه‌های کارآموزی به فعالین در بخش‌های خصوصی و نیمه‌خصوصی از جمله دیگر اقداماتی است که دولت امارات متحده عربی در دست اجرا دارد تا بتواند از نیروی کارش حمایت کند.
مقایسه آیین‌نامه جذب تهیه شده در ایران و طرح نافس در امارات متحده عربی به خوبی نشان می‌دهد که چرا وضعیت ایران در نهمین گزارش سالیانه رقابت‌پذیری استعداد ها بد است و رتبه خوبی در تمام این سالها کسب نشده است.
آیین نامه جذب که هدف از آن جذب و بهکارگیری نخبگان دانشگاهی است، در عمل دانشگاه را کارگزار دولت کرده است و ملاک بهکارگیری نخبگان را مدارک تحصیلی آنها می داند. اجرای این سیاست باعث شده است تا دانشگاه استقلال خود را از دست بدهد و به موسسه چاپ و صدور مدرک تحصیلی تبدیل شود. از آنجایی که وضعیت کسبوکار در بخش خصوصی در کشورمان نیز چندان مساعد نیست، فارغ‌التحصیلان دانشگاهی بر سر رسیدن به پست‌های دولتی که حقوق، مزایا و بازنشستگی مادام‌العمر دارند رقابتی ویران‌کننده را شروع کرده‌اند. در نتیجه، هم فضای آموزشی و تحصیلات آکادمیک را تحت تاثیر مخرب خود قرار داده است و هم بازده چندانی نداشته و منجر به بزرگ‌شدن و گسترده‌شدن بخش دولتی شده است که فضای کسبوکار را در ایران بلعیده است. این مساله اقتصاد ایران را به شدت به دولت، سیاست‌ها و منابع آن وابسته کرده است. در چنین فضایی روحیه تحقیق، رقابت، توسعه و رشد جای خود را به روحیه محافظه‌کاری و بی تفاوتی داده است. منابع انسانی از بین می روند و منابع مالی نیز بلعیده می‌شوند و کارایی ندارند.
شاخص‌های بدست آمده از گزارش سالیانه رقابت‌پذیری استعداد نشان می‌دهد که وضعیت ایران از نظر منابع انسانی که موتور محرک توسعه در هر کشوریست چندان روبراه نیست.
ابوالفضل زمانی متخصص مدیریت و منابع انسانی با توجه به رتبه‌های کسب‌شده از سوی ایران در هشتمین گزارش جهانی رقابت‌پذیری استعداد در صفحه شخصی‌اش می‌نویسد: «ایران در دو شاخص جذب استعداد و توان نگهداشت استعداد، رتبه‌های خوبی کسب نکرده است. اگر ایران را یک کالبد بدانیم، یعنی این بدن یک خونریزی شدید دارد و اگر تمثیلی از یک سازمان تصورش کنیم، نرخ ترک کار و نگهداشت کارکنانش بحرانی است؛ حتی فراتر از یک بحران.»
به نظر می‌رسد پیامی که بعد از انتشار گزارش جهانی رقابت‌پذیری استعداد سال ۲۰۲۲ به سیاست‌گذاران و مسئولان اجرایی کشورمان که در صدد نوشتن برنامه هفتم توسعه هستند می‌رسد، این است که اقتصاد ایران به دلیل رکود در تولید و بیکاری در حال از بین رفتن است و زخم مهاجرت مغزها در حال حاضر کاری‌تر شده است.
سیاست‌های برنامه هفتم توسعه می‌بایست به گونه‌ای نوشته شوند که بیکاری دو رقمی در ایران کاهش یابد و آمارهای مرتبط با بیکاری پنهان هم به صفر نزدیک شوند. در چنین محیط کسب‌وکاری است که سازمان‌ها و کسب‌وکارها فرصت پیدا می‌کنند تا بازار خود را بزرگتر کنند و به فکر رقابت بیافتند. در چنین فضای کسب‌وکاریست که سازمان‌ها به دنبال جذب و نگهداشت استعدادها خواهند افتاد و استعدادها هم برای ورود به عرصه‌های تازه‌تر و رقابتی‌تر تشویق خواهند شد تا در محیط‌های کاری بمانند و سازمان‌ها و کسب‌وکارها را هدایت و رهبری کنند.
متن کامل گزارش رقابت‌پذیری استعداد 2022 را از لینک زیر دانلود کنید:
