در فیلم «ناصرالدین شاه آکتور سینما»، سکانسی وجود دارد که در آن ماهایا پطروسیان در نقش سوگلی ناصرالدین شاه، شاکی از شیفتگی شاه به گلنار، نقش اول فیلم «دختر لر» -که فاطمه معتمدآریا نقشش را بازی میکند– در میان حرمسرای ناصری به دنبال چارهای است. «زنانِ از پنجاه گذشته» شاه به خود مشغولند و سوگلی در مونولوگ خود، از شک به خود با سوال «من پیر شدهام؟» به این نتیجه میرسد که «من پیر شدهام!» و لابد دلیل توجه ویژه ناصرالدینشاه به گلنار به دلیل پیری سوگلی و جوانی دختر لر است. تکرار عصبی و خشمگین «من پیر شدهام» از زبان سوگلی در این فیلم، دیالوگی است که در مواجهه با بسیاری از آگهیهای شغلی در ذهن افراد بالای ۳۵ سال طنین میاندازد.
در این که سن میتواند یک فاکتور موثر در استخدام باشد شکی نیست، با این حال درباره بسیاری از موقعیتهای شغلی با سطح ارشدیت گوناگون، سن نقش تعیین کنندهای ندارد. مشاهدات از سازمانهای ایرانی به ویژه اکوسیستم استارتاپی میگوید که اصلیترین عوامل موثر در کاهش سن پیری نیروی انسانی را میتواند در دو دلیل جستوجو کرد: اول، حقوق کمتر و دوم، توسعه استارتاپها.
مساله اول که واضح به نظر میرسد؛ فردی با سن بالاتر، احتمالا سابقه بیشتر و انتظار دریافتی بالاتری هم دارد. در حالی که سازمانها ترجیح میدهند نیرویی با حقوق کمتر استخدام کنند و فاکتور سن میتواند در این زمینه موثر باشد. اما مساله دوم، مساله کلیتری است. اکوسیستم استارتاپی خود جوان است و استارتاپها هم اغلب از سوی مدیرانی جوان شکل گرفتهاند که به نظر اغلب آنها –که البته پر بیراه هم نیست– اتمسفر فرهنگ کار در ایران باید تغییر کند. پیش فرض ذهنی این مدیران میگوید تربیت یک نیروی جوان با فرهنگ کاری و سازمانی جدید و غیرسنتی نسبت به همراه کردن نیروهای با تجربه با آن، کار آسانتر و کمهزینهتری است. مدیران استارتاپها در عین حال مفاهیمی مثل «انرژی» و «چابک بودن» -چنان که استارتاپیها از واژگان انگلیسی خوششان میآید: اجایل بودن- را در نسبت مستقیمی با سن میبینند. در نهایت، بدنه مدیریتی چنین سازمانی جوان خواهد بود و اغلب مدیران هم ترجیح میدهند با نیروی انسانی همسن و یا کوچکتر کار کنند؛ در شرایطی که خود مدیران اغلب در سالهای میانه و پایانی جوانی هستند، زیر این سن را مناسب تشخیص میدهند. این در حالی است که برای بسیاری از موقعیتها، سطح ارشدیت به میزانی از تجربه نیاز دارد که با سن و سال محدود شده توسط سازمان تطابق ندارد.
این روزها با افراد بالای ۳۵ سال بسیاری مواجه میشویم که به دلایل گوناگون اعم از تعطیلی کسبوکار، شرایط بد اقتصادی کار فعلی، تعدیل نیرو ناشی از شرایط روز اقتصادی، چالشهای محیط کار یا اصلا میل و علاقه شخصی، به دنبال کار جدیدی هستند، اما به در بسته محدودیت سنی میخورند. آگهیهای استخدامی بسیاری در سایتهای کاریابی وجود دارند که حد بالای سن آنها ۳۵ تا ۳۶ سال یا نهایتا ۴۰ سال است. این تبعیض سنی هر چند از یک سو به ضرر کارجویان است و شانس آنها را برای یافتن کار دلخواه کم میکند، اما اشتباهی بزرگ از سوی کارفرمایان هم خواهد بود که خود را از ترکیب انرژی جوانی با پختگی و تجربه کافی محروم میکنند.
