مقدمه

بر اساس بررسی­‌های انجام شده در طول زمان حجم تحقیقات در حوزه سازمان و مدیریت و بویژه رهبری به تدریج رو به افزایش بوده و با انباشت تحقیقات مواجه شده­‌ایم. یافته‌­های به دست آمده حاکی از آن است که این تلاش­‌ها در خصوص گسترش و شناخت مفاهیم جدید و یا آشکارسازی ارتباطات میان مفاهیم گسترده درون سازمان بوده است. با این وجود نیاز به فهم بیشتر و درک و دریافت نسبت به پدیده­‌های پیچیده همواره احساس می‌­شود. رهبری یکی از مهم­ترین موضوعات در حوزه علوم انسانی است که از نظر تاریخی به طور کامل درک نشده است .(Hogan and kaiser, 2005) نتایج تحقیقات انجام شده حاکی از این است که رهبری با تاثیر مثبت یا منفی بالقوه قابل توجه خود بر نتایج، موضوع پایدار تحقیقات دانشگاهی است. رهبری همواره به عنوان یک پدیده کاملاً پیچیده برای قرن­‌ها مورد مطالعه قرار گرفته است، اما با این وجود، هنوز فقدان یک اجماع و یا توافق نظر در ارتباط با ماهیت آن وجود دارد .(Northhouse, 2010)

در دهه‌­های اخیر تحقیقات در خصوص مدل­های رهبری علاقه­مندان بسیاری را به همراه داشته است، اما دلیل شهرت مدل­های خاصی از رهبری در طول زمان و روندها واضح تبیین نشده است.(Sedat Gumus, 2016) در این خصوص رویکردهای متنوعی نیز در تحقیقات همواره روندساز تحقیقات پیش رو بوده است. این رویکردها با توجه به تئوری­‌های کلان مدیریت و سازمان، ساخته و پرداخته و شکل گرفته است. در واقع هر کدام از این رویکردها سعی بر آن داشته که تعریف دقیق و جامعی را ارائه دهند و راهکارهایی را برای مساله اثربخشی رهبر تبیین کنند .(Diana Tal, 2015)

بیشتر این تحقیقات براساس نظرسنجی­‌ها و آزمایش‌­ها، یا مصاحبه­‌های رهبران و پیروان بوده است؛ در بیشتر موارد، تلاش شده است تا ویژگی­‌های شخصیتی رهبران یا سبک­‌های رهبری و سوابق و پیامدهای آن­ها شناسایی شود .(Bischak & Woiceshyn,2016) در واقع به واسطه پویایی جوامع هدف، نتایج و یافته‌­های گسترده در خصوص مدل­ها و سبک­های رهبری تبیین می‌­شوند.

مفهوم رهبری به دلیل تغییرات متعدد سازمانی و محیطی، تکامل­‌ یافته و توسعه­ یافته است. و به دنبال آن پژوهش­‌های زیادی در زمینه رهبری انجام شده است. از طرفی، ادبیات رهبری بسیار گسترده است و بعضاً همین گستردگی باعث سردرگمی خواننده می‌­شود. رهبری یک حوزه وسیع و گسترده است که هیچ خط و مرز مشخصی ندارد و با توجه به سنت­های فکری و نگاه­‌های مختلف دنبال می‌شود .(Nohria, & Khurana, 2010)

رهبری

شاید سازمان یک سیستم یکپارچه و منسجم باشد ولی دانش سازمانی اینطور نیست، با این حال نشانه هایی وجود دارد که دانش سازمانی در حال حرکت به سمت یکپارچه شدن و به لحاظ مفهومی و شناختی است .(Rezaeian& Ganjali, 2009) پژوهش‌های سازمانی زیادی در زمینه‌های مختلف در طول زمان انجام شده است و انواع پدیده‌های سازمانی مورد بررسی قرار گرفته است. مطالعه پدیده‌های درون سازمانی در کانون توجه تعدادی از مطالعات موردی کلاسیک بوده است، ساختار قدرت، فرهنگ سازمانی، رهبری یا حتی در سطح خردتر(تناسب بین فرد و سازمان، پیکره بندی‌های گروه و تیم) و… از جمله این پدیده­‌ها هستند (firres, 2009).  سازمان­‌ها مدت­هاست که بر اهمیت رهبری تاکید کرده­اند، همانطور که هر ساله میلیاردها دلار صرف سرمایه­‌گذاری در کارویژه­‌های مرتبط با رهبری می شود(Badura et al, 2022). در واقع عامل کلیدی در سازمان­دهی مدیریت و ارتقای سازمان، رهبری است(Shahbal et al, 2022). رهبری یک پدیده پیچیده و چند بعدی است و به این صورت تعریف شده است:

“یک رفتار؛ یک سبک؛ یک مهارت؛ یک فرآیند؛ یک مسئولیت؛ یک تجربه؛ یک تابع مدیریتی؛ یک موضع قدرت؛ یک رابطه تاثیرگذار؛ یک ویژگی؛ و یک توانایی.”

برخی دیگر از نظریه پردازان بر این باورند که رهبری شکلی از فرایندهای تاثیر اجتماعی است. اگرچه تعاریف مختلفی از رهبری وجود دارد، اما اکثر تعاریف بر دو مؤلفه متمرکز هستند که عبارتند از:

• فرآیند تاثیرگذاری بر گروهی از افراد برای دستیابی به یک هدف مشترک؛
• توسعه یک چشم انداز .(Algahtani, 2014)

چند روند اصلی را می توان در توسعه مطالعه رهبری تشخیص داد. در حالی که نظریه‌های اولیه تمایل به تمرکز بر ویژگی‌ها و رفتارهای رهبران موفق دارند، نظریه‌های بعدی شروع به بررسی نقش پیروان و ماهیت زمینه ای رهبری می‌­کنند. در طول سال‌ها نظریه‌های متعددی در مورد درک رهبری وجود داشته است، از جمله نظریه انسان بزرگ (به دنبال ویژگیهای موروثی رهبران است که آنها را از غیر رهبر متمایز می‌کند)، نظریه صفات رهبری، نظریه‌های رفتاری، نظریه‌های اقتضایی، و نظریه‌های رهبری نوین مانند رهبری کاریزماتیک، رهبری تحول‌آفرین، رهبری تعاملی، و نظریه رهبری خدمتگذار .(Dinibutun, 2020)

نظریه های رهبری

انواع نظریه­‌های رهبری

طبرسا و همکاران در سال۱۴۰۲ در مقاله ای به بررسی ۲۱۷۸ مقاله منتشر شده در پایگاه WoS در گستره زمانی ۱۹۹۲ تا ۲۰۲۲ پرداختند. نرخ رشد سالانه انتشار این مقالات ۶۷/۱۸ درصد بود که از ۹۸ ژورنال مختلف و توسط ۴۵۵۵ نویسنده و با ۴۱۶۱ کلید‌واژه، چاپ شده بودند. متوسط سن مقالات نیز ۴۳/۷ سال بود.

این مقاله به دنبال تأثیرگذارترین پژوهشگران ، آثار، نشریات و همچنین ساختارهای فکری، مفهومی و اجتماعی در حوزه رهبری بود. آنها پژوهش‌­های سبک­‌های رهبری را در شش خوشه و به تفکیک متوسط سن مقالات هر خوشه دسته‌بندی نمودند که عبارتند از:

• خوشه۱: سبک‌های رهبری مبتنی بر رشد و یادگیری
• خوشه۲: سبک‌های رهبری مبتنی بر نقش های عمومی رهبر
• خوشه۳: سبک‌های رهبری مبتنی بر توزیع قدرت
• خوشه۴: سبک‌های رهبری مبتنی بر رفاه پیروان
• خوش۵: سبک‌های رهبری مبتنی بر اخلاق
• خوشه۶: سبک‌های رهبری مبتنی بر رفتارهای غیراخلاقی حامی سازمان

نتیجه‌گیری:

با توجه به سن پایین مقالات در خوشه ششم، پژوهش­‌های این خوشه را به عنوان خط فکری نوظهور حوزه رهبری می­توان مد نظر داشت. موضوع رفتارهای غیر اخلاقی در رهبری که با توجه به معنای ابتذال (فرهنگ دهخدا) می توان آن را رهبری مبتذل نامید دریچه جدیدی پیش روی سازمان­‌ها باز نموده است.

در شماره های آتی موضوع رفتار غیراخلاقی حامی سازمان و رهبری مبتذل را معرفی خواهیم نمود.

• فهرست منابع

1. H. & Glavas, A. (2012). “What we know and don’t know about corporate social responsibility: A review and research agenda”. Journal of management, 38(4), 932-968.
2. Ahmadi, M. M., Tavallaei, R., Mohtadi, M. M., & Taheri, A. (2021). Investigating the trend of “Knowledge Acquisition” developments: A Scientometric analysis of Iranian and global research. Scientific Journal of Strategic Management of Organizational Knowledge, 4(1), 1-49. (in Persian)
3. Algahtani, A. (2014). Are leadership and management different? A review. Journal of management policies and practices, 2(3), 71-82.
4. Anderson, M. H., & Sun, P. Y. (2017). Reviewing leadership styles: Overlaps and the need for a new ‘full‐range’theory. International Journal of Management Reviews, 19(1), 76-96.
5. Argoubi, M., Ammari, E., & Masri, H. (2021). A scientometric analysis of Operations Research and Management Science research in Africa. Operational Research, 21(3), 1827-1843.
6. Badura, K. L., Galvin, B. M., & Lee, M. Y. (2022). Leadership emergence: An integrative review. Journal of Applied Psychology, 107(11), 2069.
7. Bakker, A. B., Hetland, J., Olsen, O. K., & Espevik, R. (2022). Daily transformational leadership: A source of inspiration for follower performance?. European Management Journal.
8. Benmira, S., & Agboola, M. (2021). Evolution of leadership theory. BMJ Leader, leader-2020.
9. Bischak, D. P., & Woiceshyn, J. (2016). Leadership virtues exposed: Ethical leadership lessons from leading in rock climbing. Journal of Leadership & Organizational Studies, 23(3), 248-259.
10. Callon, M., Courtial, J. P., Turner, W. A., & Bauin, S. (1983). From translations to problematic networks: An introduction to co-word analysis. Social science information, 22(2), 191-235.
11. Darko, A., Chan, A. P., Adabre, M. A., Edwards, D. J., Hosseini, M. R., & Ameyaw, E. E. (2020). Artificial intelligence in the AEC industry: Scientometric analysis and visualization of research activities. Automation in Construction, 112, 103081.
12. de Vasconcelos Gomes, L. A., Facin, A. L. F., Salerno, M. S., & Ikenami, R. K. (2018). Unpacking the innovation ecosystem construct: Evolution, gaps and trends. Technological forecasting and social change, 136, 30-48.
13. Deshwal, V., & Ali, A. (2020). A systematic review of various leadership theories. Shanlax International Journal of Commerce, 8(1), 38-43.
14. Dinibutun, S. R. (2020). Leadership: A comprehensive review of literature, research and theoretical framework. Research and Theoretical Framework (January 17, 2020).
15. Donthu, N., Kumar, S., Mukherjee, D., Pandey, N., & Lim, W. M. (2021). How to conduct a bibliometric analysis: An overview and guidelines. Journal of Business Research, 133, 285-296.
16. Ferris, G. R., Bowen, M. G., Treadway, D. C., Hochwarter, W. A., Hall, A. T., & Perrewé, P. L. (2006). The assumed linearity of organizational phenomena: Implications for occupational stress and well-being. In Employee health, coping and methodologies. Emerald Group Publishing Limited.
17. Garfield, E. (2009). From the science of science to Scientometrics visualizing the history of science with HistCite software. Journal of Informetrics, 3(3), 173-179.
18. Gumus, S., Bellibas, M. S., Esen, M., & Gumus, E. (2018). A systematic review of studies on leadership models in educational research from 1980 to 2014. Educational Management Administration & Leadership, 46(1), 25-48.
19. Gui, C., Zhang, P., Zou, R., & Ouyang, X. (2021). Servant leadership in hospitality: A meta-analytic review. Journal of Hospitality Marketing & Management, 30(4), 438-458.
20. Guo, Y. M., Huang, Z. L., Guo, J., Li, H., Guo, X. R., & Nkeli, M. J. (2019). Bibliometric analysis on smart cities research. Sustainability, 11(13), 3606.
21. Hogan, R., & Kaiser, R. B. (2005). What we know about leadership. Review of general psychology, 9(2), 169-180.
22. Hood, W., & Wilson, C. (2001). The literature of bibliometrics, scientometrics, and informetrics. Scientometrics, 52(2), 291-314.
23. Hozhbar kiani, K., & Moradi, A. (2009). R Software: Programing Environment For Econometrics And Time Series Analysis. Economic Modelling, 2(5), 163-186. (in Persian)
24. Karimi, R., & Khademi, R. (2021). Scientometrics study of Sciences and Techniques of Information Management Journal during 2015 to 2020. Sciences and Techniques of Information Management, 7(1), 225-242. (in Persian)
25. Khan, A., Goodell, J. W., Hassan, M. K., & Paltrinieri, A. (2022). A bibliometric review of finance bibliometric papers. Finance Research Letters, 47, 102520.
26. Khasse, A., Mokhtari, H., & Aghaei, N. (2021). A Scientometric Analysis and Visualization of the Scientific Output of the Library and Information Science Quarterly during 2009-2018. Library and Information Sciences, 24(1), 78-110. (in Persian)
27. Li, J., Goerlandt, F., & Reniers, G. (2021). An overview of scientometric mapping for the safety science community: Methods, tools, and framework. Safety Science, 134, 105093.
28. Liu, Z., Yin, Y., Liu, W., & Dunford, M. (2015). Visualizing the intellectual structure and evolution of innovation systems research: a bibliometric analysis. Scientometrics, 103(1), 135-158.
29. J. Coboa, B. Jurgensb, V. Herrero-Solanac, M.A. Martınezd, E. Herrera-Viedmae  (2018). Industry 4.0: a perspective based on bibliometric analysis.
30. Marshakova, I. V. (1973). System of document connections based on references. Nauchno-Tekhnicheskaya Informatsiya Seriya 2-Informatsionnye Protsessy I Sistemy, (6), 3-8.
31. Moral-Muñoz, J. A., Herrera-Viedma, E., Santisteban-Espejo, A., & Cobo, M. J. (2020). Software tools for conducting bibliometric analysis in science: An up-to-date review. Profesional de la Información, 29(1).
32. Nohria, N., & Khurana, R. (Eds.). (2010). Handbook of leadership theory and practice. Harvard Business Press.
33. Perron, B. E., Victor, B. G., Hodge, D. R., Salas-Wright, C. P., Vaughn, M. G., & Taylor, R. J. (2017). Laying the foundations for scientometric research: A data science approach. Research on Social Work Practice, 27(7), 802-812.
34. Pinnington, A. H. (2011). Leadership development: Applying the same leadership theories and development practices to different contexts? .Leadership, 7(3), 335-365.
35. Purwanto, A., Bernarto, I., Asbari, M., Wijayanti, L. M., & Hyun, C. C. (2020). Effect of transformational and transactional leadership style on public health centre performance. Journal of Research in Business, Economics, and Education, 2(1).
36. Rezaeian, A., Ganjali, A. (2009). Multilevel approach and ITS application to organizational theorizing. Strategic management thought (management thought). 3(2), 5-40. (in Persian)
37. Saleem, F., Zhang, Y. Z., Gopinath, C., & Adeel, A. (2020). Impact of servant leadership on performance: The mediating role of affective and cognitive trust. Sage Open, 10(1), 2158244019900562.
38. Shahbal, S., Al-Kubaisi, H., Khan, A., Ahmad, Z., & Usman, M. (2022). Leadership Styles, Role, And Opportunities; Reflection in Educational Management System. Journal of Pharmaceutical Negative Results, 1452-1460.
39. Sun, Y., Li, C., Zhao, Y., & Sun, J. (2021). Trends and developments in oral health literacy: A scientometric research study (1991–2020). BDJ open, 7(1), 1-10.
40. Tal, D., & Gordon, A. (2016). Leadership of the present, current theories of multiple involvements: a bibliometric analysis. Scientometrics, 107(1), 259-269.
41. Tandon, A., Kaur, P., Mäntymäki, M., & Dhir, A. (2021). Blockchain applications in management: A bibliometric analysis and literature review. Technological Forecasting and Social Change, 166, 120649.
42. Tigre, F. B., Curado, C., & Henriques, P. L. (2022). Digital leadership: A bibliometric analysis. Journal of Leadership & Organizational Studies, 30(1), 40-70.
43. Youtie, J., Kay, L., & Melkers, J. (2013). Bibliographic coupling and network analysis to assess knowledge coalescence in a research center environment. Research Evaluation, 22(3), 145-156.
44. Żbikowska-Migoń, A. (2001). Karl Heinrich Frömmichen (1736–1783) and Adrian Balbi (1782–1848)—The Pioneers of Biblio-and Scientometrics. Scientometrics, 52(2), 225-233.
45. Zupic, I., & Čater, T. (2015). Bibliometric methods in management and organization. Organizational research methods, 18(3), 1-44.